- Internet, a zwłaszcza sieci społecznościowe, oferują dużą swobodę wypowiedzi wielu osobom z całego świata. Nie zawsze oznacza to jednak, że ich punkty widzenia są słuszne lub dopuszczalne. W sytuacji, gdy w sieci może wypowiadać się wiele osób, niektóre przyciągną więcej uwagi niż inne: celebryci, sportowcy, politycy, influencerzy, aktywiści. Ponieważ osoby te funkcjonują w świetle reflektorów, ich opinie i uwagi docierają często do wielu osób. Nie sprawia to, że są bardziej prawidłowe, dokładne czy „prawdziwe” niż inne… są tylko bardziej popularne.
- Dezinformację można określić jako „przekazywanie komuś nieprawdziwych informacji, często w celu skłonienia do uwierzenia w coś, co nie jest prawdą”. Informacje te są czasem udostępniane w sieci przez osoby niezdające sobie sprawy z ich niedokładności lub fałszywości. W innych przypadkach dana osoba może celowo udostępniać mylące informacje, by skłonić innych do uwierzenia w nie. Zjawisko to nazywamy „dezinformacją”.
- „Fake newsy” powstają w wyniku sytuacji, w której ktoś wymyśla opowieść o kimś lub o czymś, najczęściej o danej osobie, grupie osób, firmie/organizacji lub słynnym miejscu. Taka narracja może być niekiedy bardzo skrajna i stawiać podmiot w złym świetle. Udostępnianie fałszywych wiadomości w sieciach społecznościowych to często najszybszy sposób skłonienia ludzi do uwierzenia w wiadomość i udostępnienia jej. W zależności od tematu, momentu i poziomu zainteresowania, fałszywe wiadomości mogą szybko rozprzestrzenić się i stać się zaraźliwe. Może to zaszkodzić wizerunkowi opisywanego podmiotu lub zachęcić innych użytkowników do upiększania historii, zwiększając tym samym jej skrajny (i szkodliwy) charakter. Gdy znana osoba staje się celem fałszywych wiadomości, na ogół publikuje sprostowanie: walka toczy się wtedy słowo przeciwko słowu. Zamiast zostać usunięta ze względu na błędność, fałszywa wiadomość może być widoczna w internecie przez długi czas, co może wpływać na zmianę opinii internautów.
- Deepfake’i to zdjęcia lub wideo, na których twarze zostały cyfrowo zastąpione lub zmienione dzięki sztucznej inteligencji (AI), by wyglądały wiarygodnie. Innymi słowy, fałszywe, pozornie autentyczne zdjęcia i wideo pokazują osobę, która mówi lub robi coś, czego nigdy nie powiedziała ani nie zrobiła. Treści te powstają na ogół w celu zaszkodzenia wizerunkowi osoby pojawiającej się na zdjęciu/wideo (przykładowo, stawiając ją w negatywnym świetle) lub rozpowszechniania błędnych przekazów, korzystając z wizerunku znanej osoby. Technologia umożliwia tworzenie deepfake’ów bardzo trudnych do odróżnienia od autentycznych treści.
- Pojawiające się w internecie fałszywe lub mylące informacje mogą wywoływać wiele problemów: niszczyć reputację, zmieniać opinię publiczną, zachęcać do potencjalnie ryzykownych lub szkodliwych zachowań oraz podkopywać zdrowie i dobrostan psychiczny. Z dezinformacji korzystają często grupy wyrażające skrajne przekonania społeczne, religijne lub polityczne, by przekonać do nich innych ludzi. Dezinformacja umożliwia również rozpowszechnianie nienawistnej narracji skierowanej przeciwko danej osobie lub grupie osób.
Rady:
- Aby rozpoznać i zrozumieć pobudki innych użytkowników internetu, ważna jest umiejętność myślenia krytycznego. Porozmawiajcie z uczniami o powodach, dla których ludzie udostępniają treści w internecie: czy chcą zwiększać świadomość, pomagać innym czy po prostu podzielić się swoją opinią lub skłonić innych do danego zachowania? Omówcie powody, dla których ludzie nie zawsze mówią prawdę lub nie rozumieją, że udostępniane przez nich informacje są nieprawidłowe. Przypomnij uczniom, że ludzie mogą być wprowadzani w błąd i że najczęściej udostępniają jedynie treści, które pokrywają się z ich opiniami.
- Zachęć uczniów do dyskusji o ich internetowych źródłach informacji (stronach internetowych, vlogerach, celebrytach, firmach itd.) – które źródła są bardziej wiarygodne? Spytaj uczniów, jak rozpoznać, czy wypowiedź celebryty jest oparta na faktach czy opiniach.
- Szkoła lub Ty sam/-a możecie polecić dzieciom i ich rodzicom/opiekunom godne zaufania aplikacje informacyjne zawierające najnowsze wiadomości, badania naukowe, treści dydaktyczne i poruszające ogólne zagadnienia. Gdy pozwalasz uczniom korzystać z internetu do wyszukiwania informacji (w szkole lub w domu), możesz polecać im linki lub ograniczyć ich pole wyszukiwania.
- Jeżeli jesteś odpowiedzialny/-a za przekazywanie uczniom kompetencji cyfrowych (takich jak tworzenie i modyfikacja obrazów, wideo lub nagrań dźwiękowych itd.), jesteś w idealnej pozycji, by porozmawiać z uczniami o modyfikacji treści cyfrowych w celu zmiany przesłania lub pokazania nieprawdziwych treści. Korzystając z własnych umiejętności cyfrowych do stworzenia „fałszywych” treści, uczniowie lepiej zrozumieją, z jaką łatwością powstają fałszywe treści internetowe.
- Przypomnij uczniom o różnicach między faktem i opinią oraz o tym, że źródeł internetowych nigdy nie można uznać za stuprocentowo wiarygodne. Nie ma nic złego w wyrażaniu swojej opinii w sieci, pod warunkiem, że nie szkodzi ona innym. Ważne jest jednak, by sprawdzić informacje, zanim wpłyną na przyjmowany punkt widzenia i przekonania.
- Porozmawiaj z uczniami o tym, jak ważne jest nieudostępnianie treści, co do prawdziwości których jeszcze się nie upewnili – brak weryfikacji może przyczynić się do rozpowszechniania fałszywych informacji. Niektóre serwisy internetowe oznaczają treści, które uważają za błędne, fałszywe lub sfabrykowane.