- Internet, a zwłaszcza sieci społecznościowe, oferują dużą swobodę wypowiedzi wielu osobom z całego świata. Nie zawsze oznacza to jednak, że ich punkty widzenia są słuszne lub dopuszczalne. W sytuacji, gdy w sieci może wypowiadać się wiele osób, niektóre przyciągną więcej uwagi niż inne: celebryci, sportowcy, politycy, influencerzy, aktywiści. Ponieważ osoby te funkcjonują w świetle reflektorów, ich opinie i uwagi docierają często do wielu osób. Nie sprawia to, że są bardziej prawidłowe, dokładne czy „prawdziwe” niż inne… są tylko bardziej popularne.
- Dezinformację można określić jako „przekazywanie komuś nieprawdziwych informacji, często w celu skłonienia do uwierzenia w coś, co nie jest prawdą”. Informacje te są czasem udostępniane w sieci przez osoby niezdające sobie sprawy z ich niedokładności lub fałszywości. W innych przypadkach dana osoba może celowo udostępniać mylące informacje, by skłonić innych do uwierzenia w nie. Zjawisko to nazywamy „dezinformacją”.
- „Fake newsy” powstają w wyniku sytuacji, w której ktoś wymyśla opowieść o kimś lub o czymś, najczęściej o danej osobie, grupie osób, firmie/organizacji lub słynnym miejscu. Taka narracja może być niekiedy bardzo skrajna i stawiać podmiot w złym świetle. Udostępnianie fałszywych wiadomości w sieciach społecznościowych to często najszybszy sposób skłonienia ludzi do uwierzenia w wiadomość i udostępnienia jej. W zależności od tematu, momentu i poziomu zainteresowania, fałszywe wiadomości mogą szybko rozprzestrzenić się i stać się zaraźliwe. Może to zaszkodzić wizerunkowi opisywanego podmiotu lub zachęcić innych użytkowników do upiększania historii, zwiększając tym samym jej skrajny (i szkodliwy) charakter. Gdy znana osoba staje się celem fałszywych wiadomości, na ogół publikuje sprostowanie: walka toczy się wtedy słowo przeciwko słowu. Zamiast zostać usunięta ze względu na błędność, fałszywa wiadomość może być widoczna w internecie przez długi czas, co może wpływać na zmianę opinii internautów.
- Deepfake’i to zdjęcia lub wideo, na których twarze zostały cyfrowo zastąpione lub zmienione dzięki sztucznej inteligencji (AI), by wyglądały wiarygodnie. Innymi słowy, fałszywe, pozornie autentyczne zdjęcia i wideo pokazują osobę, która mówi lub robi coś, czego nigdy nie powiedziała ani nie zrobiła. Treści te powstają na ogół w celu zaszkodzenia wizerunkowi osoby pojawiającej się na zdjęciu/wideo (przykładowo, stawiając ją w negatywnym świetle) lub rozpowszechniania błędnych przekazów, korzystając z wizerunku znanej osoby. Technologia umożliwia tworzenie deepfake’ów bardzo trudnych do odróżnienia od autentycznych treści.
- Pojawiające się w internecie fałszywe lub mylące informacje mogą wywoływać wiele problemów: niszczyć reputację, zmieniać opinię publiczną, zachęcać do potencjalnie ryzykownych lub szkodliwych zachowań oraz podkopywać zdrowie i dobrostan psychiczny. Z dezinformacji korzystają często grupy wyrażające skrajne przekonania społeczne, religijne lub polityczne, by przekonać do nich innych ludzi. Dezinformacja umożliwia również rozpowszechnianie nienawistnej narracji skierowanej przeciwko danej osobie lub grupie osób.
Rady:
- Starannie omów z dzieckiem powody, dla których ludzie udostępniają treści w sieci – czy kieruje nimi chęć uwrażliwienia, niesienia pomocy innym, czy po prostu podzielenia się opinią lub zachęcenia innych do zrobienia czegoś? Porozmawiajcie o powodach, dla których ludzie nie zawsze mówią prawdę lub nie rozumieją, że udostępniane przez nich informacje są niedokładne. Wyjaśnij dziecku, że ludzie są podatni na wpływy i mogą udostępniać tylko to, co odpowiada ich przekonaniom.
- Razem z dzieckiem określcie źródła wiarygodnych informacji w sieci, np. serwisy informacyjne lub strony informacyjne dla dzieci. Możecie również porozmawiać o informacjach przekazywanych przez inne osoby, które obserwują w sieci (vlogerów, celebrytów, firmy itd.) – które są najbardziej wiarygodne?
- Poproś szkołę dziecka o przekazanie listy polecanych stron i aplikacji informacyjnych, badawczych, edukacyjnych i ogólnych. Jeśli chodzi o strony internetowe, możesz tworzyć zakładki ulubionych stron, by zachęcić dziecko do korzystania z nich zamiast wyszukiwarki lub sieci społecznościowej, gdy poszukuje informacji.
- Przypomnij dziecku o różnicach między faktem a opinią oraz o niemal zupełnej niemożliwości uznania źródła internetowego za stuprocentowo wiarygodne. Nie ma nic złego w wyrażaniu swojej opinii w sieci, o ile nie szkodzi ona innym. Ważne jest jednak, by sprawdzać informacje, zanim wpłyną one na nasz punkt widzenia lub przekonania.
- Porozmawiaj z dzieckiem o tym, jak ważne jest, by nie udostępniało treści, co do których wiarygodności nie jest zupełnie pewne – brak weryfikacji może przyczynić się do rozpowszechniania fałszywych wiadomości. Niektóre serwisy internetowe oznaczają treści, które uznają za mylące, fałszywe lub sfabrykowane.